Wścieklizna to jedna z najpoważniejszych chorób zakaźnych, która dotyka zarówno zwierzęta, jak i ludzi. Wywołana przez wirus Rabies virus, jest niemal zawsze śmiertelna, jeśli objawy kliniczne już się pojawią. Z tego powodu wścieklizna ma ogromne znaczenie w medycynie weterynaryjnej i zdrowiu publicznym. W artykule przedstawiamy przyczyny, objawy, przebieg i leczenie tej choroby, a także omawiamy jej zapobieganie i znaczenie dla zdrowia ludzi i zwierząt.
Co to jest wścieklizna?
Wścieklizna to wirusowa choroba zakaźna, która atakuje ośrodkowy układ nerwowy. Jest zoonozą, co oznacza, że może przenosić się między zwierzętami a ludźmi. Wirus wścieklizny, należący do rodziny Rhabdoviridae, jest przenoszony głównie przez ślinę zakażonego zwierzęcia. Wścieklizna jest znana od tysięcy lat i wciąż pozostaje jednym z największych zagrożeń zdrowotnych w wielu regionach świata.
Przyczyny wścieklizny u psów
Główną przyczyną wścieklizny jest zakażenie wirusem Rabies virus. Do zakażenia dochodzi zazwyczaj przez:
- Ugryzienie przez zakażone zwierzę:
- Ślina zwierzęcia zawierająca wirusa przedostaje się przez uszkodzoną skórę do organizmu psa.
- Kontakt śliny z błonami śluzowymi lub otwartymi ranami:
- Nawet bez ugryzienia, kontakt śliny zakażonego zwierzęcia z uszkodzoną skórą może być źródłem zakażenia.
- Kontakt z dzikimi zwierzętami:
- W wielu regionach dzikie zwierzęta, takie jak nietoperze, lisy, jenoty czy skunksy, są głównymi rezerwuarami wirusa.
- Brak szczepień ochronnych:
- Psy nieszczepione przeciwko wściekliźnie są najbardziej narażone na zakażenie.
Objawy wścieklizny u psa
Objawy wścieklizny pojawiają się zwykle po okresie inkubacji, który wynosi od kilku dni do kilku miesięcy (zwykle 1–3 miesięcy). Symptomy zależą od stadium choroby i dzielą się na trzy fazy:
1. Faza prodromalna (wczesna):
- Zmiany w zachowaniu: pies może stać się bardziej niespokojny, wycofany lub nadmiernie przyjazny.
- Świąd w miejscu ugryzienia.
- Gorączka i brak apetytu.
2. Faza pobudzeniowa (szału):
- Agresywne zachowanie, ataki na ludzi, zwierzęta lub przedmioty.
- Nadmierne ślinienie się (ślina spowodowana trudnościami w połykaniu).
- Nadpobudliwość i nadwrażliwość na dźwięki, światło i dotyk.
- Nieregularny oddech i zmiany głosu (chrapliwy szczek).
3. Faza porażeniowa:
- Postępujące paraliże kończyn i mięśni.
- Opadanie żuchwy, co uniemożliwia jedzenie i picie.
- Śmierć w wyniku zatrzymania oddychania.
Niektóre psy mogą przejść od razu do fazy porażeniowej bez agresywnych objawów. W każdym przypadku, jeśli wystąpią objawy kliniczne, choroba jest nieuleczalna i prowadzi do śmierci w ciągu kilku dni.
Przebieg wścieklizny
Przebieg wścieklizny można podzielić na kilka etapów:
- Okres inkubacji:
- Trwa od kilku dni do kilku miesięcy. W tym czasie wirus przemieszcza się wzdłuż nerwów obwodowych do mózgu. Objawy w tym okresie nie występują.
- Faza kliniczna:
- Pojawiają się charakterystyczne objawy neurologiczne, takie jak agresja, ślinotok czy paraliż.
- Śmierć:
- Choroba zawsze kończy się śmiercią psa, jeśli objawy kliniczne już wystąpiły.
Diagnostyka wścieklizny
Rozpoznanie wścieklizny u psów jest trudne w fazie inkubacji, ponieważ brak jest objawów. W fazie klinicznej diagnoza opiera się głównie na:
- Obserwacji objawów klinicznych:
- Nietypowe zachowanie psa oraz charakterystyczne objawy neurologiczne.
- Historia medyczna:
- Informacje o ugryzieniach przez dzikie zwierzęta lub brak szczepień.
- Badania laboratoryjne (pośmiertne):
- Potwierdzenie obecności wirusa wścieklizny jest możliwe jedynie pośmiertnie poprzez badanie mózgu metodą immunofluorescencji.
W przypadku podejrzenia wścieklizny, pies poddawany jest izolacji i obserwacji weterynaryjnej przez 10 dni.
Leczenie wścieklizny
Niestety, wścieklizna jest chorobą nieuleczalną u psów, jeśli pojawią się objawy kliniczne. Jedyną formą interwencji jest zapobieganie chorobie poprzez:
- Szczepienia ochronne:
- Regularne szczepienie psów przeciwko wściekliźnie jest obowiązkowe w wielu krajach i stanowi podstawową metodę ochrony.
- Postępowanie po ugryzieniu:
- Jeśli pies został pogryziony przez podejrzane zwierzę, należy:
- Oczyścić ranę wodą i mydłem.
- Natychmiast skontaktować się z lekarzem weterynarii.
- Zastosować profilaktykę poekspozycyjną, jeśli pies nie był szczepiony.
- Jeśli pies został pogryziony przez podejrzane zwierzę, należy:
Profilaktyka wścieklizny
Najlepszym sposobem ochrony przed wścieklizną jest zapobieganie. Obejmuje ono:
1. Szczepienia ochronne:
- Pierwsze szczepienie powinno odbyć się w wieku 12–16 tygodni.
- Kolejne dawki przypominające są wymagane co roku lub co trzy lata, w zależności od obowiązujących przepisów i rodzaju szczepionki.
2. Unikanie kontaktu z dzikimi zwierzętami:
- Psy nie powinny mieć kontaktu z lisami, nietoperzami czy innymi dzikimi zwierzętami, które mogą być rezerwuarem wirusa.
3. Higiena i ochrona ludzi:
- W przypadku ugryzienia przez psa lub dzikie zwierzę należy natychmiast udać się do lekarza i zgłosić incydent służbom sanitarnym.
Znaczenie wścieklizny dla zdrowia publicznego
Wścieklizna to choroba odzwierzęca, która zagraża nie tylko psom, ale także ludziom. WHO szacuje, że co roku na wściekliznę umiera około 59 tysięcy ludzi, głównie w Azji i Afryce, gdzie dostęp do szczepień jest ograniczony. Z tego powodu wścieklizna jest przedmiotem międzynarodowych programów eliminacji, które koncentrują się na szczepieniach zwierząt oraz edukacji społeczeństwa.